Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 79-cu maddəsi işəgötürən tərəfindən əmək müqaviləsinin ləğv edilməsinin qadağan olduğu halları və işçiləri sadalayır. Həmin maddəyə görə işəgötürən tərəfindən əmək müqaviləsinin ləğv olunması qadağandır:
• hamilə, habelə üç yaşınadək uşağı olan qadınların, üç yaşınadək uşağını təkbaşına böyüdən kişilərin;
• yeganə qazanc yeri işlədiyi müəssisə olub məktəb yaşınadək uşağını təkbaşına böyüdən işçilərin;
• əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirən işçilərin;
• işçinin şəkərli diabetlə və ya dağınıq sklerozla xəstə olması səbəbinə görə;
• həmkarlar ittifaqları təşkilatının və ya hər hansı siyasi partiyanın üzvü olması motivinə görə;
• öhdəsində əlilliyi olan uşaq və ya orqanizmin funksiyalarının 81-100% pozulmasına görə əlilliyi müəyyən edilmiş digər ailə üzvü olan işçilərin;
• məzuniyyətdə, ezamiyyətdə olduğu vaxtda, habelə kollektiv danışıqlarda iştirak etdiyi müddət ərzində işçilərin bu Məcəllənin 70-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş əsaslarla.
Bəs hansısa istisna hallarda məzuniyyətdə olan işçinin əmək müqaviləsinə xitam verilə bilər və məzuniyyətdə olan işçi öz ərizəsi ilə işdən ayrıla bilərmi?
Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinə əsasən, əmək müqaviləsi işəgötürən tərəfindən aşağıdakı əsaslarla ləğv edilə bilər:
a) müəssisə ləğv edildikdə;
b) işçilərin sayı və ya ştatları ixtisar edildikdə;
c) peşəkarlıq səviyyəsinin, ixtisasının kifayət dərəcədə olmadığına görə işçinin tutduğu vəzifəyə uyğun gəlmədiyi barədə səlahiyyətli orqan tərəfindən müvafiq qərar qəbul edildikdə;
ç) işçi özünün əmək funksiyasını və ya əmək müqaviləsi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə yaxud bu Məcəllənin 72-ci maddəsində sadalanan hallarda əmək vəzifələrini kobud şəkildə pozduqda;
d) sınaq müddəti ərzində işçi özünü doğrultmadıqda;
e) dövlət büdcəsindən maliyyələşən müəssisənin işçisi çalışmanın yaş həddinə çatdıqda.
Deməli, Əmək Məcəlləsinin 79-cu maddəsində müəyyən edilmiş şəxslərin əmək müqaviləsinə Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsində müəyyən edilmiş əsaslarla xitam verilə bilməz. Yalnız Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin “a” bəndi istisnadır. 70-ci maddənin “a” bəndi “müəssisənin ləğv edilməsi” əsası adlanır. Yəni, müəssisənin ləğv edilməsi zamanı orada çalışan bütün şəxslərin əmək müqaviləsinə 70-ci maddənin “a” bəndi ilə xitam verilə bilər.
Nəticə olaraq qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 79-cu maddəsinə əsasən, məzuniyyətdə olan şəxsin əmək müqaviləsinə Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin “a” bəndi istisna olmaqla, işəgötürən tərəfindən xitam verilməsi qadağandır.
Bəs məzuniyyətdə olan işçinin əmək müqaviləsinə öz ərizəsi ilə xitam verilə bilərmi?
İşçi istənilən vaxt - o cümlədən məzuniyyətdə olduğu müddətdə də öz təşəbbüsü ilə əmək müqaviləsini pozmaq hüququna malikdir. Bunun üçün işçi yazılı ərizə ilə işəgötürənə müraciət etməlidir. Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinə əsasən, əmək müqaviləsi işəgötürən tərəfindən müəyyən hallarda ləğv edilə bilər amma işçinin öz təşəbbüsü ilə əmək müqaviləsini ləğv etməsi Əmək Məcəlləsinin 68-ci maddəsi ilə müəyyən edilən haldır. Əmək Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə əsasən, müvafiq iş ilinin (illərinin) məzuniyyətindən istifadə etməmiş işçinin əmək müqaviləsinə xitam verilərkən öz arzusu ilə həmin iş ili (illəri) üçün ona məzuniyyət verilir və işdənçıxma tarixi məzuniyyətin son günü hesab edilir. Yaxud, işçi məzuniyyətə çıxdıqdan sonra əmək müqaviləsinə xitam verilməsi ilə bağlı ərizə ilə müraciət edə bilər. Bu zaman Əmək Məcəlləsinin 69-cu maddəsi (əmək müqaviləsinin işçi tərəfindən ləğv edilməsi qaydası) ilə müəyyən olunmuş qaydalara riayət edilməklə onun əmək müqaviləsinə xitam verilə bilər. Başqa sözlə, məzuniyyətdə olan işçi öz ərizəsi ilə əmək müqaviləsini ləğv edə bilər.
Əsas prinsiplər:
1. Yeni işçinin götürülməməsi: əgər işəgötürən işçi ilə əmək müqaviləsini ləğv etməzdən əvvəl həmin vəzifəyə yeni bir işçi təyin etməyibsə, işçi ərizəsini geri götürə bilər. Bu halda işçinin ərizəsi hüquqi qüvvəyə minir və əmək müqaviləsi ləğv edilə bilməz.
2.Yeni işçi qəbul edilməsi və xəbərdarlıq: əgər işəgötürən artıq həmin vəzifəyə yeni bir işçi götürüb və bu barədə işçiyə rəsmi qaydada, yazılı və ya elektron informasiya vasitəsilə xəbərdarlıq edibsə, onda işçinin ərizəsini geri götürməsi hüquqi baxımdan mümkün olmur, çünki işəgötürən artıq yeni işçi ilə əmək müqaviləsi bağlayıb və ya bağlacaq.
Nəticə:
İşçi və işəgötürən arasında əmək müqaviləsinin ləğvi ilə bağlı hüquqi məsələlərdə Əmək Məcəlləsinin 69-cu maddəsinin 6-cı bəndi işçinin hüquqlarını qoruyur. Ancaq bu hüququn həyata keçirilməsi üçün müəyyən şərtlərin mövcud olması vacibdir. Əgər işəgötürən yeni işçi təyin etməyibsə və ya yeni işçi təyin etməsinə baxmayaraq, işçiyə xəbərdarlıq etməyibsə, işçi ərizəsini geri götürə bilər və müqavilə ləğv olunmayacaq. Əks halda ərizə geri götürülsə belə müqaviləyə xitam veriləcək.