Hökümətin bəzi maliyyə, iqtisadi, sosial, siyasi məqsədlərə nail olmaq üçün istifadə etdiyi dövlət gəlirləri və xərcləri maliyyə siyasətidir. Bu siyasətin detallarını nəzərdən keçirək;
Dövlətin , vergi və xərclərindən istifadə edərək, makroiqtisadi dəyişikliklərə təsir etdiyi siyasət maliyyə olaraq müəyyənləşdirilir. İqtisadiyyatda gəlirin tam ədalətli bölüşdürülməsinə nail olmaq üçün tətbiq olunan maliyyə siyasəti, uzun illər tək istifadə olunmuş, bugünkü gündə isə yerini pul siyasətinə buraxmağa başlamışdır.
Maliyyə siyasəti, vergi, xərclər, borclanma və digər siyasətlər olaraq dörd təməl üzərində qurulur. Bu siyasətin elədiyi xərclər ilə gəlirin artmasına təsir edib, topladığı vergilər ilə isə gəlir düşürən bir təsiri qeyd oluna bilər. Daha dəqiq desək bunlar gəlir və ümumi qiymət səviyyəsi kimi dəyişənlərə təsir etmək üçün dövlət tərəfindən həyata keçirilən siyasətdir.
Maliyyə siyasəti nədir?
Tərifə görə maliyyə siyasəti, iqtisadi tarazlığı əldə etmək və ya balanssızlığı aradan qaldırmaq üçün bir hədəfə yönəlmiş maliyyə alətlərinin istifadəsidir. Təsdiqlənən məqsədlərə əldə olan maliyyə alətlər ilə nail olan bu siyasət, istifadə olunan alətlərin özəllikləri mövzusunda yer və zaman faktorları ilə iqtisadi və sosial quruluşları da diqqətdə saxlayır.
Geniş mənada maliyyə siyasəti, dövlət xərcləri və gəlirləri kimi dövlət sektorunun maliyyə dəyişkənlərinin miqdarı və tərkibində iqtisadi siyasətin hədəflərini reallaşdırmaq üçün həyata keçirilən tədbirlər kimi müəyyən edilir.
Eyni zamanda dövlətin sahib olduğu maliyyə alətləri; qiymət sabitliliyini, tam məşğulluğu, iqtisadi böyümə və inkişafı, ədalətli bir gəlir və sərvət bölgüsünü etmək adına istifadə olunur. Bundan əlavə, dövri dalğalardan azad, sabit bir iqtisadi quruluşu qoruyur.
İqtisadi sabitliyi təmin etmək üçün həm maliyyyə, həm də pul siyasəti istifadə oluna bilər. Maliyyə siyasəti, dövlət gəlirləri və xərclərini istifadə edərək bunu təmin edərkən; pul siyasəti, pul istiqrarını istiqamətləndirərək sabitliyi təmin etməyə çalışır.
Maliyyə siyasəti mal bazarına təsir edərkən, pul siyasəti aktivlər bazarına təsir edir. Bu şəkildə hər iki siyasətlə iqtisadi sabitlik əldə edilə bilər. Bu, uzun illərdir müzakirə olunan bir məsələ olsa da, son illərdə pul siyasətinin daha anlaşıqlı olduğu şərhləri edilmişdir.
İqtisadçılar da hansı siyasətin daha təsirli olduğuna dair fərqli fikirlər qəbul ediblər. Neoklassikçilər pul siyasətinin, Keynesyencilər isə maliyyə siyasətinin daha təsirli olduğunu iddia edirlər. Burda qeyd olunan nüans isə hər iki siyasətin bir-birini tamamlamasıdır.
Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin anlaşılması nəzəri olaraq 1929-cu ildəki Böyük Depressiyanın təsiri ilə irəli sürülmüş və 1930-cu illərdə John Maynard Keynesin rəhbərliyi altında həyata keçirilmişdir. Böyük Depressiyaya qarşı həll təklifləri hökumətlər tərəfindən getdikcə daha çox diqqətə alınmış və 70-ci illərin sonlarına doğru ortaya çıxan stagflyasiya fenomeninə bir həll təmin edə bilməmişdir. Bundan əlavə, ölkələrin maliyyə və iqtisadi şərtlərindəki zərərlər səbəbindən ənənəvi maliyyə siyasəti müzakirə olunmağa başladı.
Qaydalara əsaslanan siyasətlərin və ya müstəsna siyasətlərin iqtisadi siyasət rəhbərliyində daha təsirli olub olmadığını müzakirə etmək təxminən 30 il çəkdi. Bu mövzu son 10 ildə gündəmdə daha geniş bir şəkildə yer almışdır. 90-ci illərin ortasından sonra maliyyə siyasətini məhdudlaşdıran maliyyə qaydalarını tətbiq edən ölkə sayı artmış, dəstəkçiləri isə siyasətçilərin populist siyasətləri üzündən pozulan maliyyə intizamının yenidən təsis edilərək iqtisadi sabitliyin təmin ediləcəyini irəli sürmüşdür.
Maliyyə qaydalarını müdafiə edənlərin səbəblərinin haqlı tərəfi isə son 30 ildir ölkə iqtisadiyyatında yaşanan inkişaflarla müşahidə edilmişdir. Xüsusilə 80-ci illərdə yaşanan iqtisadi dönüş nəticəsində inkişafda olan ölkələrin yetərli infrastruktura sahib olmadan mal və maliyyə bazarlarında sərbəstləşməyə yol açmaları, tədarük tərəfli siyasətlər çərçivəsində vergi yoxlamaları, əsasən subsidiyalara müraciət etmələri, ictimai kəsirlərin artmasına və borcların davamlı olmasına səbəb olmuşdur.