Hansı hallarda ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata alınmaq zəruri deyil?
Bəzi vergi ödəyiciləri qanunvericiliyin tələblərini düzgün dərk etmədən əlavə dəyər vergisi (ƏDV) qeydiyyatına alınmaqda, eləcə də, qeydiyyatın ləğv edilməsində kənarlaşmalara yol verirlər.
Təcrübədə rastlaşdığımız hallar göstərir ki, bəzi vergi ödəyiciləri vergitutma obyektini və vergi tutulan əməliyyatların mahiyyətini düzgün anlamadıqlarına görə ya ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata dair ərizəni vaxtında təqdim etmir ya da ümumi dövriyyə həcmi Vergi Məcəlləsinin 155.1-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş hədd məbləğindən artıq olduğu üçün qanunvericiliyin tələblərini nəzərə almadan ƏDV məqsədləri üçün qeydiyata dair ərizə təqdim edirlər. Bu kənarlaşmalara, əsasən, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri daha çox yol verirlər. Onlar təqdim edilmiş mallara (işlərə, xidmətlərə) görə vergi tutulan əməliyyatların həcmini nəzərə almır (debitor borcları), yalnız hasilatın həcmi müəyyən həddi keçdikdən sonra ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata dair ərizə təqdim edirlər. Bundan əlavə, bəzi sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri də ƏDV məqsədləri üçün vergi tutulan əməliyyatları ümumi dövriyyə kimi qiymətləndirirlər. Yəni qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti, satışdankənar gəlirlər, ƏDV-dən azad olunan, ƏDV-yə cəlb edilməyən əməliyyatları nəzərə almadan ardıcıl 12 aylıq dövrün istənilən ayında (aylarında) ümumi dövriyyə 200.000 manatı keçdikdə ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata dair ərizə təqdim edirlər.
Vergi Məcəlləsinin 12-ci maddəsinə əsasən, hər bir vergi növü üzrə vergitutma obyekti, vergitutma bazası, vergi dövrü, vergi dərəcəsi, verginin heablanması, ödənilməsi qaydası və müddəti mövcuddur. Məsələn, sadələşdirilmiş vergi üzrə vergitutma obyekti – hasilat, mənfəət vergisi üzrə vergitutma obyekti – mənfəət, ƏDV üzrə vergitutma obyekti – malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi, xidmətlərin göstərilməsi, Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı tətbiq edilən ticarət əlavəsi və vergi tutulan idxaldır.
Məcəllənin 13.2.71-ci maddəsində göstərilib ki, vergi tutulan əməliyyatın faktiki iqtisadi göstəricisi – vergi tutulan əməliyyatın məbləği, həcmi (mal partiyasının həcmi), icra müddəti və şərtləridir.
Bəs Vergi Məcəlləsinin 155.1-ci maddəsində qeyd olunan “sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə vergi tutulan əməliyyat” dedikdə nə başa düşülür? Bu maddədə ƏDV-yə cəb edilən əməliyyatlar nəzərdə tutulur: ƏDV-yə “0” dərəcə və 18 faiz dərəcəsi ilə cəlb olunan əməliyyatlar vergi tutulan əməliyyatlar hesab edilir. Vergi Məcəlləsinin 164-cü maddəsində qeyd edilənlər isə ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlara aiddir.
Bu baxımdan, vergi ödəyicisi həm ƏDV tutulan, həm ƏDV-dən azad əməliyyatlar göstərirsə və həmin əməliyyatların həcmi ardıcıl 12 aylıq dövrün istənilən ayında (aylarında) 200.000 manatdan artıq olduğu halda da əməliyyatların ümumi həcmində ƏDV üzrə vergi tutulan əməliyyatları və vergidən azad əməliyyatları müəyyən etməklə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququnu saxlaya bilər.